(07. 12. 2014) UTORAK 9. decembar 2014. godine od 17h SREDA 10. decembar 2014. godine od 17h MUZEJ JUGOSLOVENSKE KINOTEKE, Kosovska 11, Beograd

 

Centar za kulturnu dekontaminaciju i Učitelj neznalica i njegovi komiteti pozivaju vas na filmski i debatni program

 

 

 

DA LI JE MOGUĆA REPREZENTACIJA HOLOKAUSTA?

 

Izbor jugoslovenskih filmova koji se bave temom Holokausta imaćemo priliku da pogledamo u Muzeju Jugoslovenske kinoteke, 9. i 10. decembra, a o pitanjima koja ovi filmovi otvaraju govorićemo na diskusiji pod naslovom „Da li je moguća reprezentacija Holokausta?“, u sredu, 10. decembra, u 16 časova. Ovaj program se realizuje u okviru projekta “Protiv zaborava – četiri logora u Drugom svetskom ratu u Beogradu”.

 

 

 

9. DECEMBAR

 

17h „Krvavi put“ (1955), igrani, režija: Kåre Bergstrøm, Radoš Novaković

 

Nemci su zarobljene jugoslovenske partizane poslali u logore u daleku Norvešku. Isprovociran brutalnim akcijama nemačkog okupatora i njegovih saradnika, Norvežanin Kjetil pomaže zarobljenim partizanima da pobegnu u susednu neutralnu Švedsku, suprotavivši se rođenom sinu koji je postao simpatizer nacista.

 

19h „Deveti krug“ (1960), igrani, režija: France Štiglic

 

Zagreb, 1941. Da bi spasio Ruth, mladu kćerku svojih židovskih susjeda od ustaškog progona, stari Vojnović privoli sina Ivu da se formalno vjenča s djevojkom koja je nekoliko godina mlađa od njega. Ivo time nije zadovoljan, uostalom on je u vezi s Magdom, djevojkom svojih godina, ipak, s vremenom se između njega i Ruth razvija iskrena i intenzivna ljubav. Jednom prilikom Ruth se nađe sama na ulici te je redarstvenici privedu. Naposljetku završi u tzv. devetom krugu, dijelu koncentracijskog logora u kojem se lascivni ustaše naslađuju patnjama mladih djevojaka, odakle je vjerni Ivo pokušava izbaviti...

 

21h „Nebeski odred“ (1961), igrani, režija: Boško Bošković, Ilija Nikolić

 

Filmska adaptacija pozorišnog teksta Đorđa Lebovića i Aleksandra Obrenovića, čija radnja se odvija u Aušvicu. Grupa logoraša prisiljena je da učestvuje u masovnoj likvidaciji drugih zatočenika.

 

 

 

10. DECEMBAR

 

17h „Poruke“ (1960), dokumentarni, režija: Stjepan Zaninović + „Hranjenik“ (1970), igrani, režija: Vatroslav Mimica

 

„Poruke“

 

Reditelj kao komentar koristi potresnost i snagu poslednjih pisama logoraša svojim najmilijima, devojkama, ženama, deci, roditeljima, a slikom docarava živote onih kojima su ta pisma bila namenjena i koji, posle proteklih godina žive sasvim obicno, ali negde u dnu duše, sa neostvarenom željom, sa ranom u srcu, sa bolnom uspomenom.

 

„Hranjenik“

 

Skupina zatočenika u koncentracijskom logoru kuje plan kako da se riješi tlačiteljskog kapoa Gustija. Odluče najveći dio svojih dnevnih obroka davati najsnažnijem među njima, kako bi dovoljno ojačao da likvidira nasilnika. Ali, dogodi se neočekivan obrat...

 

 

 

19h Diskusija: „Da li je moguća reprezentacija Holokausta?“

 

Diskusija je inicirana primerom iz filmske umetnosti: “Tekst Žaka Riveta o filmu Kapo (1960) Đila Pontekorva jedan je od ključnih trenutaka evropske filmske kritike, čije su poente i danas relevantne za sve diskusije na temu odnosa etike i estetike filma. Rivet je zamerio Pontekorvu da je izborom filmske tehnike degradirao žrtve koncentracionih logora: u trenutku kada glavna logorašica Tereza (glumi je Emanuela Riva) gine na bodljikavoj žici, Pontekorvo se odlučuje za far napred i kadrira njeno mrtvo telo i podignutu ruku tako da dobije uravnoteženu, klasičnu kompoziciju. Za Riveta, taj formalizam i briga za lepo u trenutku užasne, neshvatljive smrti u koncentracionom logoru, bio je moralno neprihvatljiv – pa iako je film bio nominovan za Oskara i danas se smatra klasikom, on se gotovo uvek pominje zajedno sa Rivetovim etičkim pitanjem.” (iz teksta “Nacistički logori u jugoslovenskom igranom filmu” Ivana Velisavljevića, napisanog u okviru projekta “Protiv zaborava – četiri logora u Drugom svetskom ratu u Beogradu”).

 

Diskusija se ne ograničava samo na filmsku umetnost, razgovaraćemo o mogućnosti umetničke reprezentacije Holokausta uopšte.

 

Učesnici: Svebor Midžić, Branko Dimitrijević, Ivan Velisavljević, Nebojša Milikić

 

Moderator: Milica Mihajlović

 

 

 

21h „Dim“ (1967), r. Slobodan Kosovalić

 

Mladi čovek, poreklom Jevrejin, duboko je opterećen posledicama rata u kojem je izgubio svoje najbliže. On se smatra obaveznim da se osveti bivšem komandantu koncentracionog logora u kome je nastradala njegova porodica, a koji se vratio iz zatvora posle izdržane minimalne kazne. Sticajem okolnosti, planirana osveta uzima drugačiji obrt.

 

 

 

*     *     *

 

Socijalistička Jugoslavija proizvela je dvadesetak igranih i dokumentarnih filmova na temu ili sa motivima koncentracionih logora i nacističkih zatvora. Filmove na tu temu stvarali su neki od najvažnijih jugoslovenskih reditelja i pisaca (reditelji Novaković, Bauer, Štiglic, Mimica, Vukotić, pisci Zupan, Lebović, Pekić).

 

Iz današnje perspektive može se videti da su sredinom pedesetih nastala dva umetnička dela čiji je odnos prema logorima bio sličan, a postaće, zapravo, preloman za kulturu sećanja posleratne Evrope: komad Nebeski odred (1956) Lebovića i Obrenovića, i film Noć i magla (1955) Alena Renea.

 

Drama Nebeski odred Đorđa Lebovića i Aleksandra Obrenovića do danas je verovatno najvažnija naša drama o logorima, koja govori o grupi logoraša prisiljenoj da učestvuje u masovnoj likvidaciji drugih zatočenika. Godine 1961. Boško Bošković i Ilija Nikolić snimili istoimeni film, koji, razume se, nije izazvao takav potres kao pozorišna predstava pre toga – jer kada se ta priča prvi put pojavila u dramskom obliku, i dobila Sterijinu nagradu, proizvela je polemiku u koju su se, među ostalima, uključili i Dušan Matić, Ivan Ivanji i Slobodan Selenić, i u kojoj se raspravljalo da li je moguće predstaviti užase Holokausta u umetnosti, na koji način ih treba predstavljati, kako o njima umetnički svedočiti?

 

Nekoliko godina kasnije, 1960, čak dva jugoslovenska filma nominovana su za Oskara u kategoriji Najbolji strani film, i oba su govorila o logorima: Kapo Đila Pontekorva i Štiglicov Deveti krug, u kom se mladi Ivo najpre provizorno venča sa Jevrejkom Rut kako bi je spasao od hapšenja, ali se potom zaljubi u nju i pokuša da je spase iz logora u koji ona dospe. Priče smeštene pretežno u logoru, koje se bave životom logoraša, torturom, streljanjem, smrću i ponižavanjem iza logorskih zidova i bodljikave žice, osim u Nebeskom odredu i Kapou, nalaze se i u Hranjeniku (1971) Vatroslava Mimice, u kom se logoraši odriču hrane kako bi ugojili jednog od njih sa zadatkom da ubije kapoa. Slike logorskog ponižavanja i mučenja pre toga su se mogle videti u Krvavom putu (1955), Radoša Novakovića i Kore Bergstroma, iako je u njemu fokus na temu „dobrog građanina“ koji ne pristaje na saradnju sa nacistima i pomaže logorašima – u ovom slučaju, Norvežani koji pomažu interniranim jugoslovenskim partizanima u logor na granici Švedske i Norveške. Umereno modernistički Dim (1967) Slobodana Kosovalića, po scenariju Borislava Pekića, govori o povratniku iz logora koji sreće preživelog zapovednika i ratnog zločinca, tek puštenog iz zatvora. U tom periodu, u jugoslovensku umetnost i javnost uvedena je i tema o nemogućnosti da se živi posle logora, o preživelim i nekažnjenim saradnicima nacista i zapovednicima logora, te o problemima kulture sećanja.

 

 

 

 

 

Projekat su finansirali:

 

European Union

 

Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije

 

Robert Bosch Stiftung